تاریخچه جواهرات در ایران

ساخت و استفاده از جواهرات و زیورالات در کشور ما قدمتی باستانی دارد و از دیرباز به عنوان کالاهایی تجملاتی، ارزشمند و گاهی آمیخته با باورهای خرافی تلقی می‌شدند. صنعتگران و هنرمندان ایرانی همواره تبحر و مهارت خاصی در ساخت جواهرات خلاقانه داشته‌اند و این هنر خود را با ساخت آثار ماندگار در تاریخ ثبت کرده و برای آیندگان به یادگار گذاشته‌اند. پادشاهان ایرانی نیز در تمامی دوران و سلسله‌ها علاقه خاصی به جمع‌آوری و استفاده از جواهرات داشته‌اند و صنعتگران را تشویق می‌کردند جواهرات جدید و منحصر به فرد برای آنان خلق کنند.

شواهد و مدارک به جا مانده حاکی از این هستند که قدمت استفاده از جواهرات در ایران به دوران تمدن ایلام برمی‌گردد. شاهان هخامنشی علاقه وافری به استفاده از جواهرات متنوع داشتند و صنعتگران این دوره که به زرگری، قلم‌زنی و نقره‌کاری مسلط بودند، آثار منحصر به فردی خلق می‌کردند. در این دوره آقایان نیز مانند بانوان از جواهرات استفاده می‌کردند و ساخت بازوبند، دکمه، دستبند، انگشتر، گردنبند و گوشواره طلا، سنگ و مهره رواج بسیاری داشت. جواهرات خاصی نیز برای آراستن زین و یراق اسب‌ها ساخته می‌شدند و از محبوبیت بالایی برخوردار بودند. از طلا و فلزات گرانبها در ساخت ظروف و بافت پارچه‌های زرنشان برای دوخت قبا نیز استفاده می‌شد. علاقه و وابستگی مردم و شاهان این دوره به جواهرات به اندازه‌ای بود که حتی هنگام مرگ بخشی از جواهرات شخص را همراه با او دفن می‌کردند.

جواهرات این دوره از کیفیت بالایی برخوردار بودند و در ساخت آنها از طرح‌های رنگارنگ و مواد متنوع استفاده می‌شد. مشهورترین و ارزشمندترین جواهرات به جا مانده از دوران هخامنشیان عبارت‌اند از گردنبند طلا با سر ایزد مصری است که در ساخت آن از طلای زرد، سنگ عقیق و فیروزه بهره برده‌اند و گنجینه جیحون که در حال حاضر در موزه ویکتوریا و آلبرت انگلستان نگهداری می‌شود و شامل زیورالات طلایی متنوعی است که در میان این زیورالات، بازوبندی نفیس از طلا به چشم می‌خورد که ارزش آن قابل محاسبه نیست.

در دوران اشکانیان این صنعت رونق بیشتری یافت و آثار باشکوه‌تری خلق شد. آثار این دوره کوچک‌تر و ظریف‌تر و بیشتر به هدف زینت و آرایش ساخته می‌شدند. مردم این دوره به زینت دادن ابزار و لباس‌های خود اهمیت زیادی می‌دادند و از سنجاق‌های جواهر، اسلحه‌های جواهرنشان، گوشواره، گردنبند و انگشتر بسیار استفاده می‌کردند.

دوران ساسانیان با اوج شکوفایی هنر جواهرسازی ایران باستان مقارن شد. آثاری از این دوران به جای مانده که ارزش و بهای آنها قابل محاسبه نیست و در نوع و زمان خود آثاری بی‌نظیر و منحصر به فرد محسوب می‌شدند. در این دوره مصرف طلا افزایش بسیاری یافت و ثروتمندان و اشراف نیز به استفاده از جواهرات علاقه‌مند شدند. این طبقه به نمایش گذاشتن جواهرات را تقویت موقعیت اجتماعی خود می‌دانستند و آن را دارایی معتبری برای خود می‌شماردند.

پادشاهان ساسانی مانند انوشیروان، هرمز اول و خسرو دوم، به ساخت زیورالات و جواهرات بسیار اهمیت می‌دادند و تاج و تخت پادشاهی خود را با جواهرات می‌آراستند. در دوران حکومت این سلسله آلبومی دولتی حاوی تصاویری از پادشاهان با پوشش و زیورالات مخصوص خود تهیه شده بود که در حال حاضر هیچ آثاری از آن باقی نمانده و تنها مورخی به نام حمزه اصفهانی، با توجه به نسخه اصلی ویژگی‌های تمام لباس‌ها و تاج پادشاهان متفاوت را به دقت توصیف کرده است.

گفته می‌شود انوشیروان ساسانی تاجی از طلا و نقره داشت که روی آن با یاقوت و زمرد آراسته شده بود و وزن بسیار زیادی داشت. در مجالس بار عام که مردم خدمت پادشاه رفته و درخواست‌های خود را اعلام می‌کردند، این تاج بالای سر به وسیله زنجیر طلایی بسیار نازکی از سقف آویزان بود تا دیگران فکر کنند پادشاه خود این تاج را به سر دارد، در صورتی که وزن این تاج به اندازه‌‌ای زیاد بود که هیچ‌کس قادر به تحمل آن نبود. بیشتر جواهرات گرانبهای این دوره در جنگ با رومی‌ها و اعراب به غارت رفته‌اند و بخش کوچکی که باقی مانده نیز خارج از ایران نگهداری می‌شود.

بر اساس مکتوبات گردشگران خارجی، جمع‌آوری جواهرات گرانبها در ایران برای اولین بار توسط پادشاهان صفوی آغاز شد به شکلی که این پادشاهان حتی از کشورهای دیگر نیز جواهرات و سنگ‌های قیمتی خریداری می‌کردند. در پایان حکومت صفوی و با حمله محمود افغان، بخش زیادی از خزانه دربار به تاراج برده شد. اما پس از آن نادرشاه افشار، بر آن شد تا این خزانه را به ایران بازگرداند. او ابتدا با نامه‌ها و فرستاده‌های بسیار از پادشاه هند خواست تا جواهرات را به ایران پس دهد اما جوابی دریافت نکرد.

پس با لشکر عظیمی راهی هندوستان شد و پادشاه هند با مشاهده تعداد تلفات و قدرت زیاد سپاه ایران، تمامی جواهرات را به همراه هدایای دیگری به نادرشاه تسلیم کرد. در میان این جواهرات دو گوهر معروف و بسیارگرانبهای کوه نور و دریای نور نیز به ایران بازگردانده شد، اما با قتل نادرشاه توسط سردار سپاهش، خزانه نیز بار دیگر غارت شد و کوه نور به ملکه بریتانیا اهدا شد.

پادشاهان قاجار تحت تاثیر سبک زندگی اروپایی، به ظاهر خود بسیار اهمیت می‌دادند و شیک‌پوش بودند. جواهرات نقش مهمی در ظاهر آراسته و جذاب ایفا می‌کردند و طراحی‌های ظریف و زیبایی در جواهرات مربوط به این دوران به چشم می‌خورد. در این دوران جواهرات و گنجینه‌های به جا مانده از سلسله‌های قبلی جمع‌آوری شد و بخشی از این گوهرها در ساخت شاهکارهایی مانند تخت نادری، تاج کیانی، کره جواهرنشان و تخت طاووس به کار رفتند.

با روی کار آمدن رضاشاه، جواهرات سلطنتی به عنوان پشتوانه اسکناس، به ساختمان بانک ملی منتقل شد. در این دوران تاج پهلوی با استفاده از تعداد بسیار زیادی مروارید، یاقوت کبود، زمرد و الماس بر پایه ای از نقره و طلا ساخته شد که تنها دو بار، در تاج‌گذاری رضاشاه و پسرش محمدرضاشاه به کار رفت. تاج مشهور دیگر مربوط به این دوره نیم‌تاج نورالعین است که توسط جواهرسازی نیویورکی ساخته شد و در مراسم ازدواج فرح پهلوی استفاده شد. روی این نیم‌تاج تکه کوچکی الماس صورتی کمیاب قرار گرفته است که برخی معتقدند همان تکة جدا شدة دریای نور است. تمامی این جواهرات با پیروزی انقلاب اسلامی به بانک مرکزی منتقل شده و خزانه جواهرات ملی ایران نام گرفتند.

در عصر حال حاضر جواهرسازان ایرانی از مهارت و شهرت جهانی برخوردارند و با استفاده از تکنولوژی‌های نو، آثاری نفیس و خارق‌العاده خلق می‌کنند. جواهری حسن‌زاده با قدمت بیش از یک قرن، از جواهری‌های به نام ایرانی است که افتخارات بین‌المللی بسیاری دارد و میزبان جواهراتی منحصر به فرد و نفیس می باشد. از وبسایت ما دیدن کنید و جواهرات موردعلاقه خود را بیابید!